Европски монетарен систем

Европскиот монетарен систем ги претставува институциите за регулирање на монетарните прашања во рамките на Европската Унија.

Историја

Како одговор на намалувањето на побарувачката за американскиот долар, како и дивергенцијата на приоритетите на економската политика на земјите членки на ЕЕЗ, Европската комисија во 1969 година го предложила првиот план за основање Економски и монетарен сојуз во земјите на ЕЕЗ. Истата година, во Хаг, во 1969 година била донесена конечната одлука за трансформација на ЕЕЗ во монетарен сојуз. Оваа одлука претставува формална основа за создавање на Европскиот монетарен сојуз (ЕМУ). Првите обиди да се создаде економски и монетарен сојуз се опишани во Вернеровиот извештај (Werner Report) од 1970 година, кој предвидувал комплетирање на Унијата во три фази до 1980 година. Овој план предвидувал целосна конвертибилност на валутите на земјите-членки на ЕЕЗ, фиксни паритети на валутите, како и либерализирано движење на капиталот. Извештајот на Вернер ја дефинирал рамката и интензитетот на создавањето на монетарната политика. Исто така, се планирала и организацијата на централна банка на ниво на ЕЕЗ со заедничка кредитна и монетарна политика. Слабостите на извештајот на Вернер биле одразени во недостатокот на построги критериуми за координација на економските политики на членовите на ЕЕЗ во услови на монетарна интеграција.

Во април 1972 година, во Базел, земјите-членки на ЕЕЗ го потпишале Договорот за европската „монетарна змија“ (Snake in the tunnel), кој дозволувал флуктуации на девизниот курс на земјите-членки на ЕЕЗ во опсегот од ± 2,25% во споредба со средниот девизен курс. Овој систем имал најмалку две функции: 1) овозможил намалување на флуктуациите на девизниот курс меѓу членовите на ЕЕЗ и 2) обезбедил стабилност на европските валути во однос на доларот. Во него учествувале следниве земји: Германија, Белгија, Холандија, Италија, Франција, Британија и Данска. Сепак, по интензивирањето на меѓународната економска и монетарна криза, во 1973 година, повеќето од европските валути преминале на флуктуирање во однос на доларот. Системот на „монетарна змија“ доживеал распаѓање кога него го напуштиле Британија, Италија и Франција. Затоа, во април 1973 година започнал со работа Европскиот фонд за монетарна соработка, кој се смета за претходник на Европската централна банка. Фондот бил основан со цел намалување на флуктуациите на девизниот курс и стимулирање на интервенциите на девизниот пазар.

Во 1978 година, на предлог на германскиот канцелар Хелмут Шмит, била издадена декларација за основање на Европскиот монетарен систем (ЕМС), која била усвоена од страна на Советот на министри на крајот од таа година. ЕМС официјално започнал со работа во март 1979 година и бил составен од сите тогашни членки на ЕЕЗ: Германија, Франција, Велика Британија, Белгија, Холандија, Луксембург, Данска, Ирска и Италија. ЕМС претставувал систем на фиксни но променливи девизни курсеви со интервал на дозволените флуктуации од +/- 2,25%, со што бил сличен на „змијата во тунелот“. Сепак, основната новина на ЕМС била воведувањето на Европската единица за пресметка (European Currency Unit, ECU), која претставувала кошничка на валути на членките на ЕМС. Европската пресметковна единица служела како мерка за утврдување на паритетот на девизните курсеви, како и за покривање на меѓусебните обврски на централните банки на земјите од ЕМС. Ваквиот систем се темелел на механизмот на девизни курсеви (Exchange Rate Mechanism), според кој, меѓусебните флуктуации на курсевите на европските валути биле строго ограничени во многу тесен распон, додека нивното движење на светските пазари било оставено да се формира слободно. Овој механизам популарно бил нарекуван „змија“. Основните цели на ЕМС биле: да се воспосатви зона на монетарна стабилност во Европа, коориднација на девизните политики кон земјите надвор од ЕМС и да се постави патот до Европскиот монетарен сојуз. Општо земено, европскиот монетарен систем дал задоволителни резултати, бидејќи во текот на 1980-тите години обезбедил конвергенција и намалување на стапките на инфлација, истовремено постигнувајќи завидна стабилност на девизниот курс.

Сепак, ЕМС бил повеќе од механизам на девизни курсеви, бидејќи го опфаќал и прилагодувањето на монетарни и економски политики како инструменти за остварување на стабилност на девизните курсеви. Како резултат на тоа, стапките на инфлација брзо се намалувале, при што следело подобрување на целопкупните економски резултати на земјите-членки и била обезбедена заштита на интра-европската трговија.

Клучните одлики на EMС

ECU

Воспоставувањето на ЕМС било придружено од создавање нова пресметоковна единица, европска валутна единица или ECU. Технички гледано, ECU служела за сите официјални трансакции на Европската унија и претставувала лесен начин за дефинирање на централните паритети преку сите билатерални курсеви можат да се пресметаат. ECU била кошница со валути на сите земји членки, чија вредност била составена од официјалнта содржина на валутните удели на сите земји-членки. Но, маргините за флуктирање околу паритетите на ECU не биле исти за секоја земја. Причината е тоа што ECU била пондериран просек од сите валути на земјите-членки на ЕМС при што пондерите биле одредени според БДП на земјите и според нивното учество во трговијата внатре во ЕУ. ЕCU служела како пресметковна единица за трансакциите на централните банки на земјите членки на ЕМС и на Европската унија. Една од целите за создавање на ECU била да се појде еден чекор поттаму во правец на вистинската европска валута. Сепак, монетарните власти биле внимателни да не ѝ дадат на ECU каков било атрибут на вистинска валута: таа не циркулирала во јавноста и не се разменувала меѓу централните банки и јавноста. Од друга страна, таа била прифатена од пазарите обврзници при што се појавиле обврзници во ECU, најпрвин од страна на приватни корпорации, а потоа и од некои влади. Овие обврзници тргувани по неколку пазари, му дадоа на ECU сопствен живот. До 1991 година, кога бил потпишан договорот во Мастрихт, емисиите на обврзници изразени во ECU по својот обем ги надминале емисиите на обврзниците деноминирани во фунти или во германски марки.

Структура на ECU во септември 1989 година.

Валута	Учество во ECU
Белгиски франк	8,41 %
Британска фунта	11,30 %
Данска круна	2,64 %
Холандски гулден	10,27 %
Француски франк	20,28 %
Германска марка	32,66 %
Грчка драхма	0,49 %
Ирска фунта	1,08 %
Италијанска лира	7,51 %
Луксембуршки франк	0,33 %
Португалски ексудо	0,72 %
Шпанска пезета	4,31 %

Зајмување

EMS има доста уникатни одлики по кои се разликува од другите постојани системи. Прво, барем во теоријата, нема валута со специјален статус, како што беше американскиот долар во бретонвудскиот систем: сите паритети се дефинирани на основа на двојки. Второ, има разни начини на зајмување меѓу централните банки на земјите членки. Овој систем овозможува на краток рок секоја банка на земја членка да зајмува речиси неограничен износ од друга банка на земја членка. Се бара брзо враќање на зајменото, обично во рамките на 4-5 дена, но можни се и револвинг кредити . Трето, сите членки имаат депонирано во Европскиот фонд за монетарна обработка 20 % од златото и доларите што ги поседуваат. За возврат, централните банки имаат ECU депозити во фондот што можат да ги користат за меѓусебно порамнување. Досега оваа можност била само спорадично користена.

Колективно одлучување за девизните курсеви

Конечно, EMS го карактеризира колективно одлучување. Една земја не може унилатерално да го измени својот ECU паритет во рамките на системот, кој го детреминира нејзиниот паритет наспроти сите членки во ERM. Одлуките за промени се донесуваат брз основа на конзесус. Тоа обично се случува во текот на викендите, кога девизните пазари се затворени, што овозможува време за преговори. Одлуката ги инкорпорира адекватноста на барањето за промена на пратитетот и големината на промената. И покрај навидум рестрикитвното правило, измените на курсевите воопшто не се ретка појава.

Механизмот на девизните курсеви

Механизмот на девизните курсеви ја означува процедурата по која земјите-членки на ЕМС заеднички управуваат со нивните девизни курсеви. Механизмот се зановал врз паритетите меѓу одделните валути кои се пресметувале најпрвин во однос на ECU (наречени централни курсеви), а потоа од нив биле изведени паритетите меѓу одделните валути. При основањето на ЕМС во 1979 година, секоја валута можела да флуктуира слободно во рамките на плус/минус 2,25 % од централниот паритет, со исклучок на италијанската лира чија дозволена зона на флуктуирање била одредена на плус/минус 6 %. Меѓутоа, во септември 1993 година, дозволениот опсег на флуктуирање бил проширен на плус/минус 15 %. Кога девизниот курс на некоја валута во однос на друга валута се наоѓал на долниот или на горниот крај од дозволената зона на флуктуирање, тогаш централните банки на двете земји имале обврска да интервенираат на девизниот пазар за да го одржат курсот во дозволените рамки. Сепак, централните паритети не биле цврсто почитувани, туку одделни валути одвреме-навреме девалвирале. На пример, италијанската лира девалвирала за 6 % во јули 1985 година, а потоа за 3,7 % во јануари 1990 година; а во септември 1992 година, Италија и Обединетото Кралство се повлекле од Механизмот на девизните курсеви.

При влегувањето во механизмот на девизните курсеви една земја се обврзува да ја одржува вредноста на својата валута во однос на другите валути-учеснички. Практично тоа значи дека централните банки мораат да преземаат неограничени интервенции на нивните домашни пазари за да го одбранат догворениот паритет. Арбитражата меѓу пазарите гарантира дека кога две валути ќе го достигнат нивниот билатерален лимит за флуктирање, тогаш двете централни банки ќе интервенриаат за да спречат секакво натамошно отстапување. Додека интревенциите на девизните пазари се обврзувачки кога курсот е на крајната точка од маргините, ентралните банки често интервенриаат уште додека курсот е длабоко во рамките на маргините. Целта на овие интервенции во рамките на маргините е да се убедат пазарите дека не се размислува за промената на курсот. Од очигледни причини, податоците за интервенциите се чувани од старана на централните банки. Од неколку ретки централнобанкарски студии познати се неколку факти. Прво, најголемиот дел од своите трансакции Бундесбанка ги правела во САД долари, додека другите членки користеле EMS валути и нивните ECU сметки. Второ, Германија интервенирала најмногу за да го одржи девизниот курс во однос на САД доларот, оставјќи им на другите централни банки да интервенираат за да го одржат девизниот курс во однос на германската марка. Преку често интервенирање, пред да дојдат до границите на своите маргини за флуктирање, другите централни банки ретко ја ставаат Бундесбанка во ситуација кога таа е принудена да интервенира. Вакви излети во тајниот свет на интервнециите откирваат дека Бундесбанка има специјална улога, ефикасно да го управува односот на EMS валутите и остатокот од светот, додека другите централни банки се грижат за нивните соодветни позиции.

Независноста на моентарната политика

Земјата што ја фиксира својата валута и одржува подвижност на капиталот, се откажува од делотворна контрола над монетарната полтика. Секој обид да се зголеми квантумот пари, ја намалува каматната стапка и забрзано води кон одливи на краткорочни финансиски средства. Како што централната банка го брани праитетот, така таа продава свои девизни резерви, што ја редуцираат монетранта база и го носи квантумот пари на првично ниво. Крајниот резултат едноставно е своп на домашен кредит, дефиниран како вкупен кредит на централната банка и на комерцијалните банки на небанкарскиот сектор за девизни резерви. Како функционира тоа во практиката? Кога девизните резерви се намалуваат, монетарната база се намалува само домашниот кредит на централната банка остане непорменет. Но, централна банка може да се обиде да го неутралзира ефектот од намалување на девизните резерви врз монетранта база преку купување домашни средства на отворен пазар. Оваа процедура може ефикасно да ги заштити монетранта база и агрегатната понуда на пари од интервенциите на девизниот пазар и таа е позната како стандардна оперативна процедура на најголемиот број централни банки. Дали е зачувана монетарната независност? Трикот е во тоа што стерилизацијата не може да се одвива засекогаш. Доколку монетарните власти ја намалат каматната стапка, ќе има одлив на капитал и на девизните резерви ќе се намалат. Како што централната банка создава нова монетрана база за да го замени она што го купува да девизниот пазар, односно што го повлекува од циркулација, така каматната стапка останува намалена и одливот на капитал продолжува. Сè додека продолжува процесот, девизните резерви продолжуваат да се намалуваат. Портано или подоцна на стерилиззацијата мора да и дојде крајот. Сè додека има девизни резерви, сочувана е монетраната незавсност, но таа мора да има краток здив. Навситина, дневните трансакации на девизниот пазар генерално го надминуваат комбинираниот квантум резери на сите централни банки. Секоја централна банка што се обидува да води политика која е мошне различна од другите земји на EMS. Често е предмет на шпекулативни напади во кои девизните резерви брзо ги троши.

Европски монетарен систем во практиката

Остварување

Намалување на инфлацијата

EMS беше создаден кратко време пред вториот нафтен шок. Во тоа време најразвиените земји заклучија дека виските стапки на инфлација, наследени од првиот нафтен шок, се неприфатливи. Вториот нафтен шок раздвижи речиси универзален одговор со контрактивна политика. Инфалцијата навистина се намали во EMS земјите, во годините што следуваа. Всушност, земјите членки на EMS во просек побавно ја намалуваа инфлацијата од земјите што не се членки на EMS. Од друга страна еднаш достигната ниска инфлација беше подобро одржувана во рамките на EMS, одошто надовр од него.

Монетарна политика

Ниската инфалција бара бескомпромисна монетрана политика. Една од мерките на монетраната политика е реалната каматна стапка. Во текот на раните 1980-ти години, реалните каматни стапки растеа бавно во EMS земјите, но потоа станаа повискои од оние надвор од EMS зоната. Тоа покажува дека рестриктивноста на монетарната политика постепено се зголемувала и останала ретсриктивна. Однесувањето на реалните каматни стапки е интересно бидејќи, Германија традиционално ја држела нејзината реална каматна стапка релативно висока додека многу други EMS земји имале ниски, понекогаш дури и и негативни каматни стапки.

Стабилност на девизниот курс

Целта « остров на стабилноста» одредена за EMS требаше да спречи премногу големи флуктации на европските девизни курсеви во рамките на системот и да спречи потенцијално нарушување на трговијата помеѓу интегрираните растечки земји. Оттаму, она што всушност е важно е стабилизацијата на релативните цени. Мали се сомнежите дека девизните курсеви во рамките на EMS беа успешно стабилизарни.

Четирите фази на EMS

Во текот на првата фаза од неговото воспоставување до средината на 1980-ти години EMS функционираше како мошне лабав систем, толерантен во однос на различните вкусови на земјите во поглед на инфалцијата. Промените на девизните курсеви без чести и не беа драматични, насочени ко коигирање на отстапувањата од паритетот на куповната сила, кои произлегуваа од постојаните разлики во каматните стапки на земјите членки. Втората фаза од средината на 1980-тите години до 1992 година ја каратеризираше постепеноста на улогата на германската марка како валута-котва на системот. Промените на девизните курсеви беа успешно избегнати од јануари 1987 година до септември 1992 година. Сите земји се обидоа да ја копираат силната позиција на марката и ја идентификуваа ниската инфлација како главна цел на монетарната политика. Втората фаза заврши набрзина летотот 1992 година. Во текот на следните дванаесет месеци, континуирани проблеми го погодуваа бродот на ERM и продолжија да флуктираат. На крајот на август 1993 година, маргините на флуктирање беа проширени до точката каде фиксниот девизен курс само малку се разликува од слободното флуктирање. Оваа четврта и последна фаза беше хаотично дизајнирана во текот на шпекулативните напади. Со маргини од 15 % ситуацијата донекаде се смири, но EMS ги загуби кредибилитетот и репутацијата. Оваа фаза ја каратеризираат извесни разлики меѓу EMS земјите, една група земји ја обновија стриктноста во поглед на монетранта политика и инфалцијата, а друга група земји остварија одредена релаксација во монетарната политика.

Контролата на капиталот и EMS

EMS се разви од лабав аранжман помеѓу земји со различни цели во врска со инфлацијата во систем со повисок степен на кохезија, во кој инфлацијата е ниска и се разликува релативно малку од една до друга земја. Тоа беше постигнато преку примена на монетарна политика слична на онаа традиционално применувана во Бундесбанка. Со оглед на тоа што Германија стана прва меѓу еднаквите, центарот на EMS се обврза на одржување ниска инфлација, другите земји постепено се откажаа од нивната монетарна независност. Губењето на монетарната независнот беше забрзано со одлуката да се елиминираат контролите на движењето на капиталот во јули 1990 година, како дел од Единствениот европски закон, преку севкупен напор да се отстранат ограничувањата на движењето на стоки, луѓе и капитал во рамките на Европската унија, применет на 1 јануари 1993 година.

Улогата на контролата на капиталот

Во текот на бретонвудската ера и во EMS до доцните 1980-ти години, многу земји применуваа разновидни ограничувања на движењето на средствата преку нивните граници. Контролата на движењето на капиталот претставува еден од начините да се поврати дел од независноста на монетарната политика: изборот на трендната стапка на инфлација. Навистина, секоја стапка на инфлација е компатибилна со членство во систем на фиксен, но прилагодлив девизен курс, при доволно често случување на прилагодување на курсевите. Земјите со инфлација пониска од просекот вршат ревалвација на нивните валути, додека земјите со висока инфлација повторно воспоставуваат конкурентност преку последователни депресијации. Проблемот е што пазарите можат лесно препостават која валута ќе биде ревалвирана, а која девалвирана. Онаа што се нарекува « еднонасочна претпоставка» е неодоливо искушение за шпекулаторите без ризик да продаваат валута што е наклонета кон девалвација и да купуваат валута што е наклонета кон ревалвација. Другата можност е да се има различен третман на транскациите на тековната и капиталната сметка. Друг пристап за спречување на одливите на капиталот е да се воведе обврска за депонирање средства за странски средства. За да се спречат одливите, можат да се воведат обврски за депонирање средства на обврските во странска валута кон нерезидентите. Проблемот со контролата на движењето на капиталот е дека таа може лесно да биде заобиколена. Меѓутоа, таа не спречува да се забават шпекулативните напади. Заради трошоците што се поврзани со почитувањето или заобиколувањето на контролата, придушени се реакциите на краткорочните очекувања за промена на курсот. Тоа им дава маневарски простор на монетарните власти.

Невозможна триологија

Коегзистенцијата на режимот на фиксен девизен курс и контролата на движењето на капиталот може да биде повеќе од случајна. Контролата на движењето на капиталот им овозможува на земјите што учествуваат во аранжмани на фиксни девизни курсеви да сочуваат одредена монетарна автономија. Земји што користат контрола на движењето на капиталот се и оние со тенденција да имаат повисока инфлација. Навистина, контролата може да биде клучна за да се остварува правилно прилагодување на девизниот курс при нападите од страна на пазарот. Принципот на невозможна триологија истакнува дека следниве три каратеристики заедно се некомпатибилни:

1. Целосна подвижност на капиталот
2. Фиксен девизен курс
3. Независност на монетрната политика.

Овој принцип дава моќен начин да се набљудуваат искуството и перспективата на EMS.Во раната фаза на EMS беше во можност да опстане заради посотењето контрола на движењето на капиталот. Во првата фаза тоа дозволуваше истовремено постоење на фиксни девизни курсеви и на одреден степен монетарна независнот, главно истовремено постоење на различни стапки на инфлација, компензирани преку периодични исправки на курсевите. Втората фаза беше обид под германско водство насекаде да се примени истата монетарна политка. Сè додека економските околности не побараа поинаква политика, тоа беше релативно лесен начин за справување со невозможната триологија. Во текот на тој период контролата на движењето на капиталот беше напуштена. Сепак, шокот од германскотот обединување и светската рецесија од раните 1990-ти години, што ги зголеми трошоците од загубата на независноста на монетарната политика, го измени сето тоа. Кризата што уследи соодвестува со проблемите наметнати од обидите да се игнорира невозможната триологија. Усвоените решенија, слободното флуктирање во Италија и Велика Британија и широките маргини во другите земји кореспондираат со напуштањето на фиксниот девизен курс.

Европски монетарен сојуз без контрола на движењето на капиталот

Штом ќе се отстрани контролата на движењето на капиталот, изборот се сведува или на единствената монетарна власт или на слободното флуктирање на девизниот курс. Искуството од 1992—1993 година покажува дека иксушението за монетарна независност, вклучително и ризикот од напади кои се оправдуваат самите себеси, го оштетува аранжманот на фиксен девизен курс. Веројатно беше неизбежно земјите што ја изгубија нивната монетарна неазвисност, но ги поддржуваа фиксните девизни курсеви, би ја ставиле под прашалник валидноста на следењето на водството на Бундесбанка. Не е изнендаувачки што земјите кои се обврзаа да ја напуштат контролата на капиталот кон средината на 1980-ти години набро потоа да предложат создавање на европски монетарен сојуз. Не изненадува ниту тоа дека Бундесбанка изрази сомневање за итноста од преземање чекор што води кон поделба на нејзината неспорна контрола врз европската моентарна политика.

Европски монетарен сојуз

На римското советување во 1989 година, земјите во Европската унија формално се обврзаа да се движат кон монетрана унија. Спогодбта во Рим, документ што го означи почетокот на Европската унија во 1957 година, содржи одредби дека крајна цел на земјите потписнички е целосната економска и монетарна интеграција. Тоа беше дополнето во 1992 година за да се вклучи одлуката донесена во Мастрихт за усвојувње на единствена валута најдоцна до јануари 1999 година.

Теоријата за оптимална валутна зона

Еден регион е оптимална валутна зона кога користи заедничка валута и тоа не создава загуба на благосостојбата. Она што е јасно е дека во нјаголемиот дел валутните зони се поклопуваат со националните граници. Веројатно заради тоа, националните влади се најпогодни за интерна употреба на информатвината екстерналија, која ја содржи имањето заедничка валута, што тие го прават преку јавното истакнување дека парите се јавно средство за плаќање. Тогаш кои се клучните каратеристики што дефинираат една оптимална валутна зона?Се сугерираат две главни каратерискитки.

Подвижност на факторите на производство

Првиот критериум ја истакнува подвижноста на факторите на производство или брзината со која капиталот, работната сила и другите фактори на производство можат да се пресметуваат на други локации. Исклучувајќи ги ограничувањата во врска со стпанственоста, физичкиот капитал е мошне мобилен. Со текот на времето инвестициите се акумулираат во вистинското место, а успехот на програмата на Европската унија од 1992 година е потврда за тоа. Наспроти тоа, работната сила може да не биде толку мобилна. Најчесто истакнувана бариера за миграцијата е јазикот, како и различните обичаи, традиции и преференции. Владите можат и да применуваат политика што ја инхибира подвижноста на работната сила, преку регулирање на цените на станбениот простор и закупнините, субвенционирајќи индустрии во опсансот или давајќи бенефиции на невработените. Неефикасните пазари на недвижнини можат преместувањето да го направат скапо доколку тоа значи продавање и рефинансирање на недвижнините и деловните средства.

Заедничките шокови

Вториот критериум за оптимална валутна зона се однесува на пореметувањата што можат да го зафатат еден град, регион или некоја држава.

Дали Европа е оптимална валутна зона?

Двата аргимента сугерираат што би можело да се дефинира како оптимална валутна зона, особено во поглед на Европа. Сепак тешко е да се операционализира оваа дефиниција. Двата криетриума ни помагаат да разбереме засшто еден град е оптимална валутна зона, а светот како целина не е.

Кон монетарен сојуз

Договорот од Мастрихт 1991 година и ратификуван од сите членки на Европската унија, ја постави основата за процесот кој води кон европски монетарен сојуз. Договорот дефинира три фази. Првата фаза започна со отсртанување на постојната контрола врз движењето на капиталот во јули 1990 година. Зголеменета интеграција на финансиските пазари требаше да доведе до преземање зголемена обврска за фиксните паритети во рамките на EMS и по можност до идно ограничување на дозволените маргини на флуктирање. Втората фаза започна 1994 година со основањето на Европскиот монетарен институт во Франкфурт. Тој ги подготви практичните чекори неопходни за воспоставување интегриран систем на европски централни банки, вклучувајќи и делумно здружување на девизните резерви и развој на заеднички оперативни процедури. Пролетта 1998 година, Европскиот монетарен институт им предложи на шефовите на држави список на земји што се подготвени за влез во EMU на 1 јануари 1999 година. Последната трета фаза започна со неотповикливо фиксирање на девизните курсеви меѓу земјите примени во монетарниот сојуз. Тоа е придружено со создавање европски систем на централни банки. Во центарот на овој систем е европската централна банка, која одржува монетарна политика во рамките на EMU. Националните централни банки опсатнуваат како локлани банки подружници, главно задолжени за супервизија над банките и за оперативни аспекти.

Критериумите на конвергенција

Во 1995 година, на самитот во Мадрид биле утврдени детаљите во врска со последната фаза од преминот кон заедничката валута. Пред сè, на овој самит биле утврдени критериумите за конвергенција кои треба да ги исполни секоја земја пред да влезе во монетарниот сојуз. Петте главни критериуми се:

1. Инфлацијата на земјата членка не смее да го надмине просекот на стапките на инфлација на трите земји со најниска инфлација во EMS,зголемен за 1,5 %.
2. Долгорочната каматна стапка не смее да го надмине просекот од трите земји со најниска стапка на инфлација зголемен за 2 %.
3. Девизниот курс мора да биде во нормалните маргини на ERM без девалвација, барем во последните две години.
4. Јавниот долг не смее да надмине 60 % од БДП.
5. Буџетскиот дефицит не смее да надмине 3 % од БДП.

Иако постојат вкупно пет економски критериуми од Мастрихт, формално, во членот 121 од Договорот за Европската унија, се споменуваат само четири критериуми, и тоа: стабилност на цените, јавни финансии, стабилност на курсот и долгорочни каматни стапки. Оваа разлика доаѓа оттаму што критериумите за државните финансии во себе содржат два поткритериуми: буџетски дефицит и јавен долг.

Ценовна стабилност

Постигнувањето високо ниво на ценовна стабилност е дефинирано во членот 121, под 1) од Мастришкиот договор, кој бара земјата-кандидат да оствари стапка на инфлација која е приближна до стапката на инфлација на трите држави членки на ЕУ со најниска стапка на инфлација. Овде е важно да се нагласи дека меѓу државите со најниска стапка на инфлација не влегуваат оние држави кои оствариле негативна инфлација. Што се однесува до дефиницијата на инфлацијата, според Протоколот за критериумите за конвергенција, просечната стапка на инфлација се мери како аритметичка средина на индексот во последните 12 месеци во однос на аритметичката средина на индексот во претходниот период. Притоа, референтната вредност на инфлацијата се пресметува како аритметичка средина од просечната стапка на инфлација за три држави со најдобри показатели на инфлацијата, зголемена за 1,5 процентни бодови.

Каматни стапки

Во Мастришкиот договор, дефинирано е „дека трајноста на конвергенцијата што ја постигнала државата членка и нејзиното учество во механизам во европскиот монетарен систем се одржуваат на ниво на дологорочните каматни стапки“ (член 121(1)). Поради практично следење на почитувањето на овој критериум, во членот 4 од Протоколот за критериумите за конвергенција се наведува дека критериумот за конвергенција на каматните стапки значи дека во последната година пред проверката дали државата кандидатка ги исполнува критериумите за пристап кон Економскиот и монетарен сојуз, државите имаат просечна номинална долгорочна каматна стапка која не надминува повеќе од два процентни бодови на каматната стапка во три држави членки со најдобро остварување на критериумите за стабилност на цената во тој набљудуван период. Притоа, долгорочните каматни стапки се мерат врз основа на бруто-приносите на долгорочните (10-годишните) обврзници кои ги издала централната држава или споредливите финансиски инструменти, имајќи ги предвид различностите во националните економии. Изборот на обврзниците чиј принос се користи како показател за нивото на долгорочните каматни стапки се заснова на следните критериуми (т.н. хармонизирана статистичка рамка за дефинирање на долгорочните каматни стапки):

• Издавач на обврзницата: обврзниците би требало да бидат издадени од страна на централни држави;
• Доспевање: преостанатото време до доспевање на обврзниците би требало да биде поблиску до 10 години;
• Избор на обврзници: обврзниците кои се користат би требало да бидат доволно ликвидни;
• Ефекти на купони: нема директно прилагодување;
• Принос: бруто-принос (пред оданочување);
• Формула за приносот: „принос до доспевање“ според формулата 6.3 од (International Securities Market Association – ISMA);
• Собирање на податоци: таму каде што во примерокот има повеќе од една серија на обврзници, треба да се користи едноставна аритметичка средина за да се пресмета претставителна стапка.

Девизен курс

Мастришкиот критериум за стабилност на девизниот курс е еден од критериумите кој го покажува постигнатото ниво на номинална конвергенција. Важен, ако не и главен мотив за негово воспоставување било да се спречи можноста од злоупотреба на конкурентските девалвации или депресијации пред влезот во Монетарниот сојуз, со што се сакало да се отстрани каква било можност за манипулација со курсот поради постигнување подобра конкурентска позиција. Во техничка смисла, критериумот за стабилност на курсот бара од државите членки учествување во механизмот на девизните курсеви (Exchange Rate Mechanism II, ERM II) најмалку две години во континуитет, без сериозни потреси на девизниот пазар и девалвација кон еврото.

За влез во ERM II, не постојат никакви формални предуслови кои државата мора да ги исполни. Но, имајќи предвид дека ERM II е мултилатерален аранжман, потребен е заеднички договор за средишниот паритет, како и за распонот на флуктуацијата во однос на тој паритет, помеѓу сите држави членки на еврозоната, ЕЦБ и државата која пристапува во ERM II. Притоа, почетната одредена вредност на средишниот паритет не треба однапред да се смета за конечен курс по кој националната валута ќе се менува за еврото. Имано, според Resolution of the European Council on the establishment of an exchange rate mechanism in the third stage of the EMU (Amsterdam, 1997), „сите страни во заедничкиот договор, вклучувајќи ја и ЕЦБ, имаат право да започнат тајна процедура насочена кон повторно анализирање на средниот курс“, која може да се иницира ако во текот на процесот на реална конвергенција дојде до значителни промени во надворешната конкурентност.

Јавни финансии

Во Мастришкиот договор е поставен критериумот во однос на јавните финансии, и тоа:

• годишниот буџетски дефицит да не надминува 3% од БДП
• јавниот долг да не надминува 60% од БДП.

Притоа, постои одредена флексибилност, т.е. може да се толерира и повисок дефицит, но тој треба да биде блиску до 3% од БДП, и тоа под услов да станува збор за привремена и вонредна состојба. Ако станува збор за држава која претходно имала исклучително високи дефицити, тогаш може да се смета за задоволувачки ако таа континуирано го намалувала дефциитот, т.е. ако значително се намалила неговата висина и тој се приближил до вредноста од 3% од БДП. Слична флексибилност постои и кај јавниот долг, т.е. за земјите кои претходно имале високо учество на јавниот долг во БДП се смета задоволувачко доколку учеството во долгот се приближува кон референтата вредност (60% од БДП) со задоволувачка брзина.

Надворешни врски

• http://www.dip-badajoz.es/eurolocal/entxt/emu/antecedentes/sme.htm
• http://www.mfa.gov.yu/Srpski/spopol/Multilaterala/Leksikon/Evropski_monetarni_sistem.htm Архивирано на 7 март 2008 г.
• http://www.bbs.edu.rs/programi/EkonomijaEvropskeUnije.pdf